Đám cưới không có giấy giá thú

"Đám cưới không có giấy giá thú" của Ma Văn Kháng không chỉ là một tiểu thuyết, mà còn là một bức tranh xã hội đầy ám ảnh về sự xuống cấp đạo đức và tinh thần của một thời. Thông qua nhân vật anh giáo Tự, tác giả khắc họa chân dung một trí thức mang trong mình hoài bão lớn lao, khát vọng cống hiến, nhưng lại bị bủa vây bởi thực tế nghiệt ngã, một xã hội thực dụng, cơ hội và đầy rẫy những toan tính.

Phan Cự Đệ đã nhận xét rất chuẩn xác khi gọi đây là "bi kịch vỡ mộng". Anh giáo Tự, với sự thánh thiện, lãng mạn ban đầu, dần bị cuốn vào vòng xoáy của đời thường, bị dập vùi giữa những toan tính, vụ lợi, sự băng hoại đạo đức. Hình ảnh anh giáo Tự lúc là Don Quixote dũng cảm, lúc lại là ông giáo Thứ sống mòn, hay thậm chí là sự giao thoa giữa văn hoá phương Đông và phương Tây, càng làm nổi bật sự cô độc và lạc lõng của một con người lương thiện giữa một xã hội nhiễu nhương.

Tác phẩm không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một người đàn ông thất bại trong hôn nhân hay sự nghiệp. Nó là sự phản ánh sâu sắc về sự xung đột giữa lý tưởng và hiện thực, giữa khát vọng và khả năng. Sự "vỡ mộng" của anh giáo Tự cũng là sự vỡ mộng của chính tác giả, của những trí thức chân chính thời đó trước thực trạng xã hội.

Tuy nhiên, điểm mạnh nhất của cuốn sách không phải ở cốt truyện hấp dẫn, mà nằm ở chính ngòi bút sắc bén, đầy chất triết lý và sự chân thành của Ma Văn Kháng. Ông đã không chỉ đơn thuần kể chuyện, mà còn đặt ra những vấn đề sâu cay về đạo đức, lối sống, và trách nhiệm của con người. Những trang viết tuy có thể gây ra cảm giác nặng nề, thậm chí bi quan, nhưng lại chứa đựng một sức mạnh cảm động, khiến người đọc phải suy ngẫm và tự đặt câu hỏi về chính mình và xã hội.

Tóm lại, "Đám cưới không có giấy giá thú" là một tác phẩm đáng đọc, không chỉ vì giá trị văn học của nó, mà còn vì những giá trị nhân văn sâu sắc, những trăn trở và suy tư mà nó đặt ra cho người đọc. Đó là một bản trường ca về sự vỡ mộng, nhưng cũng là một tiếng kêu cứu cho lương tri, cho những giá trị tinh thần đang bị mai một.