Loài Tinh Tinh Thứ Ba

Loài Tinh Tinh Thứ Ba

Bằng cách nào mà loài người đã biến đổi, trong một khoảng thời gian rất ngắn, từ chỗ chỉ là một trong số những loài thú có kích thước lớn tới khi trở thành người chinh phục thế giới; và cách thức nào mà chúng ta tiếp nhận những khả năng để có thể đảo ngược toàn bộ quá trình phát triển đó chỉ sau một đêm?

Loài người và loài tinh tinh chia sẽ tới 98% số gen di truyền. Tuy nhiên, trong khi loài người thống trị hành tinh này – tạo nên các nền văn minh và tôn giáo, nghiên cứu khoa học, xây dựng các thành phố và sáng tạo ra các tác phẩm nghệ thuật vĩ đại… thì loài tinh tinh hành ngày vẫn phải đấu tranh để giải quyết những nhu cầu tồn tại cơ bản. Vậy 2% só gen còn lại có ý nghĩa như thế nào trong công việc tạo ra sự khác nhau cơ bản giữa hai loài có chung nguồn gốc tiến hóa? Trong cuốn sách này, nhà khoa học – tác giả nổi tiếng từng đoạt giải Pulizer, Jared Diamond đã tìm cách lý giải vì sao.

Cuốn sách không trình bày sự tiến hóa của loài người chủ yếu từ góc độ các công cụ lao động và hóa thạch (xương) như các nhà nhân chủng học và khảo cổ học thường làm; mà đi sâu hơn vào các khía cạnh khác như vòng đời của con người, địa lý nhân học, ảnh hưởng của con người lên môi trường và ngược lại.v.v… Sau khi nghiên cứu cơ sở sinh học đã khai hóa nên văn minh nhân loại, Jared Diamond lần lượt khảo sát những đặc  điểm văn hóa phân biệt con người với động vật (ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật, khoa học, công nghệ…) và những nguy cơ có thể dẫn đến sự diệt vong của loài người (xu hướng tàn sát lẫn nhau giữa các nhóm người và xu hướng đối xử ngày càng tàn bạo đối với thiên nhiên môi trường).

Thông điệp quan trọng nhất mà cuốn sách gửi đến mọi người trên toàn thế giới là: Hãy cảnh giác; loài người đang tự tăng tốc đến sự diệt vong! Jared Diamond cho rằng rằng hãy còn kịp để loài người thức tỉnh và tự cứu lấy mình, ông nói: “Tôi hẳn đã không viết cuốn sách này nếu nghĩ rằng nguy cơ đó còn xa, nhưng tôi cũng sẽ không viết cuốn sách này nếu tin rằng chúng ta sắp đến ngày tận thế”.

***

Rõ ràng con người không giống như các động vật khác. Nhưng cũng hiển nhiên chúng ta là một loài thú lớn nếu xét trên những đặc điểm chi tiết nhất về giải phẫu và phân tử. Mâu thuẫn này là đặc tính kỳ diệu nhất của con người. Điều đó cũng chẳng có gì lạ, nhưng chúng ta vẫn khó lòng hiểu được nó sẽ tiếp tục thế nào và mang ý nghĩa gì.

Một mặt, giữa chúng ta và tất cả các loài khác tồn tại một hố sâu ngăn cách không thể lấp bằng, đó là chúng ta tự cho mình tách ra khỏi cái gọi là “loài vật”. Điều này có nghĩa chúng ta thừa nhận rằng rết, tinh tinh và trai cùng có chung một số đặc tính quyết định, song ấy là chung giữa chúng với nhau chứ không phải với chúng ta, đồng thời chúng thiếu một số đặc tính chỉ có ở con người. Một số đặc tính riêng biệt đó mà chỉ con người mới có là ngôn ngữ, chữ viết và biết chế tạo các máy móc phức tạp. Chúng ta sử dụng công cụ chứ không chỉ sử dụng đôi tay để kiếm ăn. Hầu hết loài người đều mặc quần áo, yêu thích nghệ thuật, và nhiều người có tín ngưỡng. Chúng ta sinh sống trên khắp Trái Đất, tiêu thụ một lượng lớn năng lượng và sản phẩm của Trái Đất, giờ đây chúng ta bắt đầu bành trướng xuống cả biển sâu và tiến vào vũ trụ. Cũng chỉ chúng ta mới có các hành vi đặc thù mang tính tiêu cực hơn như tội ác diệt chủng, ham thích bạo lực, nghiện ngập và hủy diệt hàng nghìn loài khác. Cho dù một số ít loài khác cũng có một hay hai đặc tính này ở dạng sơ khai (chẳng hạn như việc sử dụng công cụ) thì ngay cả ở những khía cạnh ấy, chúng ta vẫn khác xa động vật.

Do đó, vì mục đích thực tiễn cũng như để tiện về mặt pháp luật, chúng ta không coi con người là động vật. Năm 1859, khi Darwin giả thiết rằng loài người tiến hóa từ khỉ không đuôi, chẳng lạ gì khi ban đầu hầu hết mọi người coi thuyết của ông là vớ vẩn mà vẫn khăng khăng cho rằng chúng ta được Thượng Đế tạo ra một cách riêng biệt. Rất nhiều người, trong đó có cả một phần tư các cử nhân Mỹ ngày nay vẫn còn tin như vậy.

Nhưng mặt khác, chúng ta lại rõ ràng là động vật với các bộ phận cơ thể, các phân tử và các gen thường thấy của động vật, thậm chí còn thuộc về một nhóm động vật đặc thù. Xét bề ngoài, chúng ta giống tinh tinh đến nỗi các nhà giải phẫu học thế kỷ XVIII theo Sáng tạo luận cũng có thể nhận ra quan hệ của chúng ta với loài này. Hãy hình dung nếu ta tước bỏ quần áo và tài sản của một vài người bình thường, không cho họ giao tiếp bằng ngôn ngữ mà chỉ được kêu nhưng vẫn không thay đổi bất kỳ đặc điểm giải phẫu nào của họ, đem nhốt những người này vào một chuồng thú cạnh chuồng của loài tinh tinh, rồi để những người khác, vẫn mặc quần áo và được nói chuyện, tới tham quan “sở thú” này. Lúc ấy, những con người không ngôn ngữ và bị giam cầm kia sẽ trông đúng như bản chất của tất cả chúng ta: những con tinh tinh ít lông và có thể đi thẳng lưng. Một nhà động vật học ngoài hành tinh có thể lập tức xếp chúng ta vào loài tinh tinh thứ ba, cùng với tinh tinh lùn Zaire và một loài tinh tinh phổ biến khác sống ở phần còn lại của châu Phi nhiệt đới.

…

Mời các bạn đón đọc Loài Tinh Tinh Thứ Ba của tác giả Jared Diamond.