Những Người Tiên Phong

***

Walter Isaacson sinh 20 tháng 5 năm 1952, là nhà văn, nhà báo người Mỹ. Ông là chủ tịch và giám đốc điều hành của Aspen Institute – một tổ chức nghiên cứu chính sách giáo dục trung lập có trụ sở tại Washington, D.C. và tại Cable News Network (CNN). Ông cũng là biên tập viên của Time.

Ông là tác giả của American Sketches (2009), Einstein: His Life and Universe (2007), Benjamin Franklin: An American Life (2003) and Kissinger: A Biography (1992) và là đồng tác giả với Evan Thomas, trong The Wise Men: Six Friends and the World They Made (1986). 

Ngày 24 tháng 10 năm 2011, cuốn tiểu sử về Steve Jobs của ông đã trở thành một cuốn sách bán chạy nhất trên thế giới và phá vỡ mọi kỷ lục về doanh số bán hàng. Tháng 10 năm 2014, ông cho xuất bản cuốn sách The Innovators: How a Group of Inventors, Hackers, Geniuses, and Geeks Created the Digital Revolution. Cuốn sách này cugx đã nằm trong mục bestseller của New York Time.

Ông được bình chọn là một trong số 100 người có ảnh hưởng nhất thế giớ do tạp chí Time bình chọn năm 2012. Walter Isaacson là một nhà viết tiểu sử nổi tiếng, tác giả của các cuốn sách ăn khách như: Benjamin Franklin, Albert Einstein, Steve Jobs. Với ông, Leonardo da Vinci là cuốn đỉnh cao nhất trong loạt sách tiểu sử của mình

Tác phẩm:

***

Máy tính và mạng Internet là hai trong số những phát minh quan trọng nhất trong thời đại của chúng ta, thế nhưng, không mấy ai biết đến những con người đã tạo ra chúng. Chúng không phải là những ý tưởng ra đời trong một căn gác xép, trong hầm ga-ra của một nhà phát minh riêng lẻ nào để có thể nêu đích danh họ lên trang bìa tạp chí hay đưa vào ngôi đền bách thần cùng những Edison, Bell và Morse. Trên thực tế, hầu hết các phát minh của thời đại kỹ thuật số đều được tạo ra qua con đường hợp tác với sự tham gia của rất nhiều nhân vật thú vị, trong đó có những người xuất chúng, một số thậm chí là thiên tài. Đây là câu chuyện về họ – những kẻ tiên phong, những tin tặc, những nhà phát minh và những doanh nhân. Họ là ai, trí não của họ hoạt động như thế nào, và điều gì đã khiến khả năng sáng tạo của họ thăng hoa đến vậy? Cuốn sách này sẽ kể về cách thức họ phối hợp với nhau, đồng thời lý giải tại sao khả năng làm việc nhóm lại giúp họ trở nên sáng tạo hơn nữa.

Câu chuyện về sự hợp tác của họ rất quan trọng, bởi chúng ta thường không chú trọng đến vai trò có tính quyết định của kỹ năng làm việc nhóm trong quá trình sáng tạo đổi mới. Có hàng nghìn cuốn sách ca tụng những con người mà giới viết tiểu sử chúng tôi miêu tả hoặc thần thoại hóa như những nhà phát minh riêng lẻ. Tôi cũng viết một vài cuốn sách như thế. Tra cụm từ “The man who invented” (người phát minh ra) trên trang Amazon, bạn sẽ có 1.860 kết quả về sách. Nhưng số lượng những câu chuyện về sự sáng tạo tập thể lại ít hơn rất nhiều, trong khi trên thực tế, chính sự sáng tạo tập thể mới là yếu tố quan trọng trong việc tìm hiểu quá trình hình thành cuộc cách mạng công nghệ hiện nay. Có lẽ điều đó cũng lý thú hơn nữa.

Ngày nay, chúng ta nói về sáng tạo đổi mới nhiều đến nỗi nó đã trở thành một từ cửa miệng mà thiếu đi ý nghĩa rõ ràng. Vì thế, trong cuốn sách này, tôi sẽ trình bày về sự sáng tạo đổi mới diễn ra như thế nào trên thực tế. Những nhà cách tân giàu trí tưởng tượng nhất trong thời đại chúng ta đã biến những ý tưởng đột phá thành hiện thực ra sao? Tôi tập trung vào các bước đột phá quan trọng nhất của thời đại kỹ thuật số và những con người đã tạo ra chúng. Điều gì đã làm nên những bước nhảy vọt sáng tạo của họ? Những kỹ năng nào được chứng minh là hữu ích nhất? Họ đã dẫn đầu và hợp tác như thế nào? Tại sao có người thành công, còn một số khác lại không?

Tôi cũng đi sâu vào các lực lượng văn hóa và xã hội tạo ra môi trường cho sự sáng tạo. Để tạo điều kiện cho sự ra đời của thời đại kỹ thuật số, môi trường này bao gồm một hệ sinh thái nghiên cứu được nuôi dưỡng bởi ngân sách chính phủ và được quản lý bởi sự hợp tác giữa quân đội, giới kỹ thuật công nghệ và giới khoa học. Giao thoa với nó là một liên minh lỏng lẻo gồm các nhà tổ chức cộng đồng, những thanh niên lập dị có tư tưởng cộng đồng, những người có sở thích tự làm những thứ lặt vặt, những tin tặc hoạt động tại gia – hầu hết đều nghi ngờ hệ thống quyền lực tập trung.

Có thể viết lại lịch sử theo hướng tập trung vào bất kỳ nhân tố nào kể trên. Một ví dụ là việc phát minh ra Harvard/IBM Mark I, chiếc máy vi tính điện cơ lớn đầu tiên. Grace Hopper – một trong những nhà lập trình của chiếc máy – đã viết về lịch sử chiếc máy tập trung vào nhà phát minh chính là Howard Aiken. IBM phản đối lại bằng một lịch sử khác vinh danh các đội ngũ kỹ sư vô danh của họ, những người đã đóng góp vào sự cải tiến dần dần cho chiếc máy, từ bộ đếm cho đến ngăn đựng thẻ.

Tương tự, vấn đề nên đặt tâm điểm vào các cá nhân vĩ đại hay vào các xu hướng văn hóa đã trở thành chủ đề của biết bao cuộc tranh cãi xưa nay. Vào giữa thế kỷ XIX, Thomas Carlyle tuyên bố: “Lịch sử thế giới chỉ là tiểu sử của những con người vĩ đại”, và Herbert Spencer đã trả lời bằng một học thuyết nhấn mạnh đến vai trò của các lực lượng xã hội. Các học giả và những người tham gia vào các sự kiện nhìn nhận sự cân bằng này theo những cách khác nhau. Trong một lần tới Trung Đông làm nhiệm vụ ngoại giao vào thập kỷ70, Henry Kissinger đã nói với các phóng viên như sau: “Trên cương vị một Giáo sư, tôi thường nghĩ theo hướng lịch sử được vận hành bởi những lực lượng khách quan. Nhưng khi chứng kiến lịch sử trên thực tế, bạn sẽ thấy sự khác biệt thường do các cá nhân mang lại.” Tương tự như quá trình mang lại hòa bình cho Trung Đông, trong sự đổi mới ở thời đại kỹ thuật số cũng có sự tham gia của một loạt các lực lượng cá nhân và văn hóa khác nhau. Và trong cuốn sách này, tôi muốn liên kết chúng lại với nhau.

Ban đầu, mạng Internet được tạo ra nhằm giúp cho việc hợp tác thêm thuận lợi. Nhưng ở thế tương phản, những chiếc máy vi tính cá nhân (đặc biệt là loại dùng ở nhà) lại được thiết kế làm công cụ dành cho sự sáng tạo cá nhân. Trong khoảng hơn một thập kỷ tính từ đầu những năm 1970, mạng và máy vi tính tại gia phát triển độc lập với nhau. Đến cuối thập kỷ 80, chúng mới bắt đầu xích lại gần nhau với sự xuất hiện của thiết bị điều giải (modem), các dịch vụ trực tuyến và mạng Web. Cũng giống như sự kết hợp giữa động cơ hơi nước và những loại máy móc sáng tạo đã dẫn đến cuộc Cách mạng Công nghiệp, sự kết hợp giữa máy vi tính và các mạng phân tán đã dẫn đến một cuộc cách mạng kỹ thuật số, cho phép bất cứ ai cũng có thể sáng tạo, truyền bá và truy cập bất cứ thông tin nào ở bất cứ nơi đâu.

Giới sử gia khoa học đôi khi dè dặt trong việc gọi những giai đoạn có biến đổi lớn là cách mạng, bởi họ thích nhìn nhận tiến bộ như là sự tiến hóa hơn. Trong cuốn sách viết về cuộc cách mạng khoa học, Steven Shapin, Giáo sư Đại học Harvard, đã viết câu mở đầu đầy châm biếm: “Không hề có cái gọi là cuộc Cách mạng Khoa học, và đây là một cuốn sách viết về nó.” Để thoát ra khỏi sự mâu thuẫn nửa đùa nửa thật của mình, Shapin đã chỉ ra rằng những nhân vật chính của thời kỳ đó đã “thể hiện mạnh mẽ quan điểm” rằng họ là một phần của cuộc cách mạng. “Nhận thức của chúng ta về sự thay đổi triệt để đang diễn ra ngày nay chủ yếu bắt nguồn từ họ.”

Tương tự, ngày nay hầu hết chúng ta đều có chung một cảm nhận rằng các thành tựu về kỹ thuật số trong nửa thế kỷ qua đang làm biến đổi, thậm chí là cách mạng hóa lối sống của chúng ta. Tôi vẫn còn nhớ bầu không khí hào hứng mà mỗi sự kiện đột phá mới đã mang lại. Cha và các chú tôi đều là kỹ sư điện, và giống như nhiều nhân vật trong cuốn sách này, tôi đã lớn lên trong một xưởng làm việc đặt ở tầng hầm, nơi có những bảng mạch cần phải hàn, những chiếc radio cần phải tháo tung ra, những chiếc đèn cần phải kiểm tra, những hộp linh kiện bán dẫn và điện trở cần được phân loại và đưa vào sử dụng. Vốn là một đứa trẻ say mê điện tử, yêu thích những bộ dụng cụ Healthkit và sóng vô tuyến nghiệp dư1 (WA5JTP), tôi vẫn còn nhớ như in thời điểm loại đèn chân không lùi bước trước loại bóng bán dẫn. Thời đại học, tôi học lập trình sử dụng thẻ đục lỗ và tôi vẫn nhớ thời điểm khi cái mệt mỏi của việc xử lý theo lô được thay thế bằng nỗi sung sướng của phương pháp tương tác trực tiếp. Vào những năm 1980, tôi đã vô cùng thích thú với tiếng tĩnh điện và âm thanh rin rít phát ra từ những chiếc modem khi chúng mở ra thế giới kỳ diệu đến lạ lùng của các dịch vụ trực tuyến và những bảng tin điện tử. Đầu thập niên 1990, tôi hỗ trợ vận hành bộ phận kỹ thuật số ở tạp chí Time thuộc tập đoàn Time Warner, đây là bộ phận đã ra mắt các dịch vụ Web và Internet băng thông rộng mới. Như Wordsworth đã nói về những con người đầy nhiệt huyết có mặt từ những ngày đầu của cuộc Cách mạng Pháp: “Hạnh phúc thay khi được sống trong buổi bình minh ấy.”

1 Sóng vô tuyến nghiệp dư: chỉ việc các cá nhân sử dụng tần số vô tuyến cho các mục đích phi thương mại.

Tôi bắt đầu viết cuốn sách này từ hơn một thập kỷ trước. Nó được nhen nhóm từ niềm đam mê của tôi với những tiến bộ của thời đại kỹ thuật số mà tôi đã được chứng kiến và từ cuốn tiểu sử tôi viết về Benjamin Franklin – một nhà sáng tạo, nhà phát minh, nhà xuất bản, nhà tiên phong trong dịch vụ bưu chính, nhà phát triển mạng lưới thông tin toàn diện và một doanh nhân. Tôi muốn ngưng viết những cuốn tiểu sử vốn có xu hướng tập trung vào vai trò của các cá nhân cụ thể, để một lần nữa được viết một cuốn sách giống nhưThe Wise Men (Những con người thông thái), cuốn sách viết về công việc tập thể đầy sáng tạo của sáu người bạn, những người đã định hình nên các chính sách của Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh mà tôi là đồng tác giả cùng một đồng nghiệp khác. Kế hoạch ban đầu của tôi là tập trung vào các nhóm đã sáng tạo ra Internet. Nhưng khi phỏng vấn Bill Gates, ông đã thuyết phục tôi rằng để có một câu chuyện phong phú hơn, tôi nên nhìn vào sự xuất hiện đồng thời của Internet và máy vi tính cá nhân. Tôi tạm ngừng cuốn sách này vào đầu năm 2009, khi bắt tay vào thực hiện cuốn tiểu sử của Steve Jobs. Nhưng câu chuyện của Jobs lại càng khiến tôi quan tâm hơn tới mối gắn kết giữa Internet và máy vi tính. Vì thế, ngay sau khi hoàn thànhcuốn tiểu sử, tôi trở lại với câu chuyện về những nhà sáng tạo của thời đại kỹ thuật số.

Các giao thức của Internet đã được tạo ra từ sự hợp tác ngang hàng, và hệ thống mà sự hợp tác này tạo ra dường như đã chứa sẵn trong mã gen của nó một thiên hướng ủng hộ cho sự hợp tác như vậy. Năng lượng để tạo ra và truyền tải thông tin đã được phân bổ triệt để đến từng nút mạng, và bất kỳ nỗ lực nào nhằm áp đặt sự kiểm soát hay một trật tự nào đó đều có thể bị lái đi theo hướng khác. Có thể tránh cái bẫy ngụy biện chủ đích luận rằng công nghệ là nguồn gốc tạo nên các ý định hay các nhân vật, trong khi vẫn có thể nói một cách công bằng rằng, giống như báo in, một hệ thống các mạng mở kết nối với máy vi tính do cá nhân kiểm soát có xu hướng giành lấy quyền kiểm soát việc phân phối thông tin từ tay các nhóm giữ quyền tiếp cận thông tin, các chính quyền trung ương, và các thể chế sử dụng nhân công là những người soạn thảo tài liệu và sao chép bản thảo. Việc sáng tạo và chia sẻ thông tin đã trở nên dễ dàng hơn đối với những công dân bình thường.

Sự hợp tác đã tạo nên thời đại kỹ thuật số không chỉ là sự hợp tác giữa những người đương thời mà còn mang tính xuyên thế hệ. Các ý tưởng được trao truyền từ nhóm các nhà sáng tạo này tới nhóm các nhà sáng tạo khác. Một chủ đề nữa nổi lên trong nghiên cứu của tôi là người dùng thường xuyên tận dụng các sáng tạo kỹ thuật số để tạo nên những công cụ liên lạc và mạng xã hội. Tôi cũng quan tâm đến một thực tế là cho tới bây giờ, công cuộc tìm kiếm trí tuệ nhân tạo – tức những cỗ máy có thể tự suy nghĩ – vẫn tỏ ra kém hiệu quả hơn so với việc sáng tạo ra những cách thức để củng cố mối quan hệ cộng tác (hay sự cộng sinh) giữa con người và máy móc. Nói cách khác, sự sáng tạo tập thể vốn ghi dấu thời đại kỹ thuật số bao gồm cả sự hợp tác giữa loài người và máy móc.

Cuối cùng, tôi rất ngạc nhiên khi nhận thấy những sáng tạo đích thực của thời đại kỹ thuật số lại đến từ những con người có khả năng kết nối giữa nghệ thuật và khoa học. Họ tin vào tầm quan trọng của cái đẹp. Khi tôi bắt đầu viết cuốn tiểu sử về Jobs, ông nói với tôi rằng: “Ngày nhỏ, tôi luôn nghĩ rằng mình là người có thiên hướng về các ngành nhân văn, nhưng tôi lại thích ngành điện tử học. Sau đó, tôi đọc thấy ở đâu đó một trong những thần tượng của tôi, Edwin Land (nhà đồng sáng lập tập đoàn Polaroid), nói về tầm quan trọng của những con người có thể đứng ở giao điểm giữa các ngành nhân văn và ngành khoa học. Và tôi quyết định đó là điều tôi phải theo đuổi.” Những con người có thể thoải mái đứng ở giao điểm giữa nhân văn và công nghệ này đã góp phần tạo nên mối quan hệ cộng sinh giữa con người và máy móc, và họ cũng là trọng tâm của cuốn sách này.

Giống như nhiều khía cạnh khác của thời đại kỹ thuật số, ý tưởng rằng sự sáng tạo nằm ở giao điểm giữa khoa học và nghệ thuật không phải là một ý tưởng mới mẻ. Leonardo da Vinci chính là một điển hình của sự sáng tạo thăng hoa khi các ngành nhân văn và khoa học giao thoa với nhau. Khi gặp vướng mắc trong quá trình nghiên cứu thuyết Tương đối rộng, Einstein thường lấy cây đàn vĩ cầm ra và chơi một bản nhạc của Mozart, cho đến khi có thể tái kết nối với cái mà ông gọi là “sự hài hòa của vũ trụ”.

Trong lĩnh vực máy vi tính, có một nhân vật lịch sử khác không nổi tiếng như hai nhân vật trên, nhưng cũng là hiện thân cho sự giao hòa giữa nghệ thuật và khoa học. Giống người cha nổi tiếng của mình, bà hiểu sự lãng mạn của thơ ca. Nhưng khác ông, bà còn nhận ra sự lãng mạn của toán học và máy móc. Và đó là nhân vật khởi đầu cho câu chuyện của chúng ta.