Thời Niên Thiếu của Các Danh Nhân nước Việt

***

Từ Hoan Châu[1] về đến châu Đại Hoàng phải đến ngoài năm trăm dặm đường, vậy mà bà Đàm thị và cậu con trai tên Hoàn[2] chỉ bằng đôi chân, hết đi đường cái quan lại băng rừng vượt suối, trèo đèo leo dốc để trở về quê xưa. Sau cả chục ngày đường, cuối cùng họ đã gần đến đích… Qua khỏi một khúc ngoặt trên đỉnh đèo, trước mặt họ hiện ra một cảnh trí thiên nhiên tươi đẹp hùng vĩ vô cùng: bên dưới là những ruộng đồng xanh ngắt, chia ô như bàn cờ bởi bờ bao, đây đó nổi lên vài cụm thôn làng chi chít mái tranh, viền quanh là lũy tre đan khít như tường thành che chở, một con sông lấp lánh ánh bạc, ngoằn ngoèo uốn khúc, chảy mãi về phía xa tít tắp, nơi có dãy núi đá vôi lô nhô trập trùng, sừng sững oai nghi như bức bình phong chắn giữ vùng đất này…
— Dừng lại nghỉ đã con, sắp đến nơi rồi đấy!
Bà Đàm đặt quang gánh xuống, đứng lặng nhìn cảnh quê nhà, lòng bồi hồi xao xuyến lắm.
Cậu Hoàn, chỉ mới hơn mười tuổi nhưng đã trổ vóc dáng như thiếu niên mười lăm mười sáu, đã có cơ bắp vạm vỡ chắc nịch. Cậu vác cây đòn xóc bằng thân tre già, quảy cặp bồ mây đan to đùng đựng hành lý đi cả chặng đường dài mà chẳng mấy mệt, nghe bảo thì cũng hạ bồ xuống, rồi chạy đến ôm vai mẹ, cùng ngắm:
— Quê mình đây hở mẹ?… Đẹp quá đi thôi, mà sao… con không nhớ nhỉ?
…