Tam giáo đại cương

Tam giáo đại cương – Trần Văn Hiến Minh

Theo nội dung của chương trình Triết-học Đông phương, do Bộ Quốc-Gia-Giáo-Dục ổn định, thời chữ Đông-phương không có nghĩa rộng là Á-châu, gồm từ bản đảo Tiều-Á (Thò-nh-Kỳ) cho tới hết quần đảo Phù Tang (Nhật-bản). Ở đây, đi nhiên không đi vào chế tiết của một cuộc trao đổi tư tưởng đã thực hiện từ ngàn xưa giữa các dân tộc thuộc Châu-Á, nhất là khi ta nghĩ tới con đường lụa, nối liền Bắc Kinh với Địa-trung-hải và tới những cuộc chinh phục của Alexandre Đại-để phát xuất từ Hy-lạp sang tận mãi Sông Hàng hà (Gange, Ấn-độ). Với những cuộc trao đối thương mại và quân sự thế nào cũng có cuộc trao đòi tư tưởng. Nghiên-cứu cuộc tiến triền đầy quyền dù này có thể dành riêng cho những chứng chỉ Đại-học. Với những trang sách này theo sát chương trình của Bộ, chúng tôi chỉ nói tới tư tưởng đã thành hình rồi trong một không gian nhất định (Phật-giáo ở Ấn-độ, Không giáo và Lão giáo ở Trunghoa). Do đó thử Đông-phương về không gian được rút hẹp chì miền Đông và Viễn-đông Châu-Á mà thôi.

Xét về thời gian, những tư tưởng được bàn ở đây, đã xuất hiện trước sau hơn kém từ thế kỷ thứ sâu cho tới cuối thế kỷ thứ ba (tới Mạnh-Ti, 372 a89) trước Chúa Kit. Dầu hiện giờ những tư tưởng đó vẫn chế ngự phần đất Đông-phương vừa được ấn định ở trên và trộn lẫn với nhau, nhưng chúng tôi vẫn không trực-tiếp đề cập tới những biến thiên hay ảnh hưởng hỗ tương mà chỉ lưu ý tới những tư-tưởng nguyên thủy. Sự ổn định như trên không luôn luôn là truyện dễ. Vì Phật giáo ngày nay đã mọc ra một ngành khá lớn: nghành Đại-thặng, mà những từ tưởng xem ra lại là cội gốc Ấn độ giáo. Tuy nhiên có nhiều vấn đề (nhất là Siêu-hình-học,), tư-tưởng Đại thặng phải được coi là quảng diễn đồng chất của tư tưởng nguyên-thủy. Khi gặp những trường hợp như thể, chúng tôi sẽ ghi chú rõ ràng.

Cùng các bạn Học-sinh, Sinh-viên, và nhất là cùng quý đồng nghiệp giáo sư Triết, chúng tôi xin có lời chào thân ái và thông cảm.

Viết tại trường Trung Học Chu Văn An đầu niên khóa 1962-1963.
và trường Trung Vương, 1995.1966

TRẦN-VĂN-HIẾN-MINH VŨ ĐÌNH-TRÁC